TAARIIKHA BANAADIR REER BANAADIR AYAA LEH.

Posted to the Web   March 13, 2002

TAARIIKH NINKIIS BAA LEH

 

TAARIIKHA BANAADIR REER BANAADIR AYAA LEH.

 

Waxaa indhaha aan ku jiiday qoraal aan sii xoog leh aan u beeneynaayo hoos eeg.

Carabta iyo Persiyanka, Turkiga waxay ahaayeen dadkii horumar weyn gaarsiiyey Est-Afrika iyo Nord-Afrika waxayna ahaayeen dadkii sameeyey dhaqanka la yiraahdo ( KISWAHILI ) oo illaa manta lagu dhaqmodhaqankaas geeska Afrika oo dhan badanaaba dadbaa kasoo yeera Ibn-Battuta wuxuu soo gaaray soomaaliya taa waa maya wuxuu soo gaaray Banaadir waagaa wax somali la yiraahdo ma'uusan jirin ummad somali ah wey jireen waxaa maqnaa wadan ama qaran.

 

Sidaan mar hore u sheegay taariikhda reer Banaadir -Carab waxay bilaabmatay sanadihii 766-767dii oona illaa hada lagu doodo ayna taariikhdaan ay kasii horeeyeen aana mar hore idiin gaarsiiyey sawabtoo ah Carabta waxaa ka horeeyey Persiyanka oo Masjido,Qawuuro,Aqalo ka duugmay xaafadooda illaa maanta laga helo Xamar aan u laabto Banaadir-Carab dadkaas waxay ahaayeen dadkii cowska ka gooyey ama ka jaray labada xaafad oo ah Xamar-Weyne iyo Shingaani ayna soo degeen Xamar ayna wax ruux ah oo ku abtirsada somali aysan joogin waagaas aan mar hore idiin gaarsiiyey sawabtoo ah taariikh iyo been wey is diidaa.

 

Xamar waxaa sii dhistay Carab carabtaasna qabiilkooda la oran jiray MAQANI ayna kasoo degteen BANU-KHATAN waxayna xukunka ku heysan jireen Sheekh ama Qaadi xukumadaas waxay isu rogeen SULDAN sawabta hoos eeg.

 

Sheekha Muqdisho xukumaayey uuwna ka hadlay Ibn-Battuta waxaa la oran jiray Abu-Bakr CUMAR Haduuw dhinto uuw qaban doono Qaadigiisa marka Qaadiga asalkiisa wuxuu ahaa MASAR uuna qabiilkiisa ahaa MUQRI nasiib daro Qaadigaas ma'uusan dhalin wax wiil ah marka waxay heshiis la geleen Yamanta waa markaas marka ugu horeeyey la maqlo Suldan Suldaanka ugu horeeyey wuxuu ahaa SULDAN Abu Bakr Bin FAKHR AL-DIIN ka dibna loo dhiibay boqortooyadii MAZAFFAR xukunkiisa sii hagaag ayuuw u socday maadaama ay walaalo ahaayeen Boqorkii Yaman waa markaas markii dagaal lagu qaaday Suldanka dagaal qaadne waxay ahaayeen Ajuuraan ay in yar hayeen waxay keliya qabteen Xamar-Weyne Shingaani waa ka gaar Suldaankii Ajuuraan waxaa weyrar ku qaaday qabiil ku abtirsada Hawiye qabiilkaas ma eheen Abgaal kolkooda lagasii eryey Xamar oo xukunka la wareegay Suldankii Yaman uuna gargaar weyn ka helay walaalkii oo Boqorkii Yaman ahaa marka waxaa yaab ah Abgaal waxaa ka horeeyey Digilka imaan jiray Xamar oo ganacsi ugu socday ayna keeni jireen cows iyo caano ayna ka imaan jireen Afgooy ka dibna kosoo dhobaaday Xamar Moobleen iyo Ujeejeen sida la ogyahay Moobleen waagaas waxay ka badnaan jireen Abgaal maantane Moobleen waxay noqdeen dad ka tira yar Abgaal.

 

Tolow xagey kasoo galeen xukun ahaan qarnigii 15aad qarnigaas xukunka waxaa loo dhiibay Cuman oo haayey illaa 1871dii Suldaanka wuxuu ahaa nin waayeel ah uuwna u yeeray wiilkuu adeerka uuw u yahay waa Suldankii zanzibar uuw u dhiibay xukunka illaa ay ka imaadaan talyaniga xukunka asagaa haayey ayna kala saxiixdeen qad talyaaniga iyo Suldanka qadkaasna ay kala heystaan reer Banaasir iyo talyaniga waxaadna ka heli kartaan arkiviyo italyano marka waxaaba yaab ah dadkii xukulka illaa ay talyaaniga ka imadaan haayey marka siduuw kusoo galay Abgaal mid baa dhici kara buuga laga hadlaayo waa buug la qoray shelay 1938dii waa qasab ay ku noolaayeen sanadahaas oona qoraalaha weydiiey arrimaha siday tahay looga sheekeeyey siday doonaan ama siday dooneen.

 

Waxaan ku arkay qallad kale la leeyahay qarnigii 15aad waxaa ka dhacay Xamar awaar marka awaar ka dhacay weyba yartahay 1836dii waxaa dhacay cudur la yiraahdo daacuun markaasna qof ka cararay magaalada ma'uusan jirin waxaaba is leheen la leyahay shacibka waxay doonteen Badd iyo Biyo Xamar xaguuw ka dhimay SAHARA ama waa xeeb marka uma baahneen Badd iyo Biyo Badd weyba af-saarnaayeen Biyane uma baahneenba sawabtoo ah Carabta waxay ahaayeen dadkii ceelaha qotay ama faagtay.

 

Marka waxaan fillaa qoraalahaan buuga qoray in uuw isku qalday qarniyada ama uusan xisabta aqoon u leheen weyna dhici kartaa sawabtoo ah xisaabta waxaa laga gaaray Carabta ay geeyeen illaa Yurubta ama qofka fasertay in uu rabay taariikhda reer Banadir in uu lugaha u jaro.

HOBYO. Sida taariikhda ay sheegto waxaa militar ahaan u qabtay talyaniga 1925tii oo Suldan Cali Yusuf CALI la keenay Xamar marti wuxuuna u ahaa nin ah reer Banaadir oona reerka Suldanka qaarkooda ay ku aasanyihiin Qawuurada Sheekh SUUFI waagaas ganacsi weyn ka sameeyeen Carabta reer Bnaadirna xiriir dheer la lahaayeen reer Mudug ayna gaarsiyeen heer ganacsi weyn iyo bulshaba.

 

VASCO DA GAMA- VASKO DA GAAMA

 

Tan waa cajiib sawabtoo ah shicibka iyo Suldanka weligood isma dhiibin vasko da gaama asagaaba la eryey Xamar waxaana ka eryey shecebka iyo taageer ay ka heleen Suldaankii Yaman iyo Cuman qaas ahaan Cuman waxay Kireysteen nin la oran jiray TRISTAO DA CUNHA- TIRISTAO DA CUNHA ninkaasa wuxuu la shaqeeyey Suldaankii cuman oo vasko laga raayey uu doonay inuu soo qaso Magaalada Marka waxaana la dagaalay Sheekh Gendershe miyaad ogeedeen in wiilkuuw dhalay Vasko lagu dilay Marka Cadeey dagaalkaas waxaa marqaati ka ahaa nin la yirahdo TOM LOPEZ ahaa isbanyoolo buugiisina laga helo MADRID uu lahaa waalaga rayey iyo wuxuu u kordhiyey vasko uu u shaqeynaayey boqorkii dalkiisa uuna u dagaaltami jiray diinta masiixiga marka yaa laga raayey.

 

YAHUUDA

Marka yahuuda waagaas ma'aysan joogin markuu suldanka heystay waxay bilabmeen in ay soo degaan markay talyaniga xukunka heystay yahuudaas seddex waxay ahaayeen yahuud masar ah qaar kalene waxay ahayeen reer talyani marka haddii yahuud la hadal qaaday maxaa laga dan laha in lagu xumeeyo reer Banaadir marka yahuuda iyo carabta wa walaalo waxaa wada dhalay nabi Ibraahim waxaa leysku dhahaa Semiti marka hala ogaado in uu nabigeynaba uu guursaday hablo yahuud ah laka oran jiray Safiya Bint HUAYY & Raihana Bint ZAID ayna u dheereed gabar kale masiixi ah la oran jiray Mariya asalkeedna ah Masar maba ahan wax lala yaabo carab iyo yahuud waa isku dhiig dhibaatada dhex taalo Israa'iil iyo Falastiin illaah ha qaboojiyo nabada waxa dhaamo male.

 

Jiidada waxay ku mahmaahoodaan ( LANKII GUURAAW HA GUUREE GARAAWLAY GURI JIIDA WAAYE ) anigane waxaan leeyahay Banaadir waa giri Banaadir.

Somaali qaarkood waxay moodeen geesi nimo qoriga marka qori wuxuu dilaa 50 Qalina wuxuu dilaa 1000.

Qamar Sharif Haashim-Luna.

 

Wixii Su'aal qoraalkaan aad ka qabto u dir qoraaga nasoo gaarsiiyay, Magaciisa iyo email-kiisa ka eeg bilowga qoraalka. Mahadsanid